Przy okazji procesu legislacyjnego wdrażającego dyrektywę work-life balance w Polsce mieliśmy kilka okazji do przyjrzenia się danym na temat wykorzystania urlopów ojcowskich i rodzicielskich przez ojców w Polsce. Postanowiliśmy podzielić się tą wiedzą oraz kilkoma wnioskami.
W końcu jest mały sukces…
Za mały sukces można uznać utrzymanie się liczby ojców składających wniosek o urlop rodzicielski w 2022 na poziomie z 2021 r. Dokładnie jest to liczba 3700. Sukces polega na tym, że tę liczbę odnosimy do liczby urodzeń – a tych w 2022 roku było o 25 tys. mniej. Wskaźnik w 2021 wynosił 1,1%, a w 2022 roku 1,2% (Wykres 1: Liczba mężczyzn pobierających zasiłek macierzyński z tytułu urlopu rodzicielskiego w latach 2013-2022 (w tys.). Dane z ZUS, opracowanie własne)
Może nie jest to wielki powód do dumy, ale jednak od lat notujemy pierwszy wzrost. Mamy nadzieję, że będzie to tendencja stała, z rosnącą tylko dynamiką. W 2023 r. możemy spodziewać się wzrostu w wyniku wdrożenia dyrektywy work-life balance, dzięki której ojcowie otrzymają prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego tylko dla nich (obowiązywać będzie formuła nietransferowalności, czyli nie będzie można przekazać tego urlopu matce dziecka). Nikt nie wie jednak, jak duży to będzie wzrost. Przy wysokości zasiłku na poziomie 70% raczej dużego wzrostu się nie spodziewamy. Na pewno jednak liczba wniosków wzrośnie bardziej niż to miało miejsce z 2021 na 2022 r. Szacunki wahają się od 5% (prognozy naszej Fundacji) do 20% (prognozy rządu).
Urlopy rodzicielskie, a urlopy ojcowskie
Jeśli tylko urlop rodzicielski będzie rósł tak, jak wykorzystanie urlopu ojcowskiego, to możemy być spokojni o przyszłość (Wykres 2). Badania grupy pracuj.pl pokazały, że aż 85% Polaków pozytywnie ocenia zmiany wynikające z wdrożenia dyrektywy work-life balance w Polsce. Oby przełożyło się to na jego wykorzystanie (Wykres 2: Urlopy ojcowskie i rodzicielskie ojców w Polsce (20 11-2022). Dane z ZUS, opracowanie własne)
Jedna uwaga odnośnie wykorzystania urlopu ojcowskiego. Wskaźnik jest liczony jako liczba wniosków o urlop ojcowski do liczby urodzeń (Wykres 3). Gdybyśmy nałożyli na to fakt, że część ojców nie ma prawa do urlopu ojcowskiego (np. osoby bezrobotne), to wówczas procent wykorzystania tego urlopu byłby wyższy. Przykładowo w 2021 roku przy wskaźniku aktywności zawodowej dla mężczyzn na poziomie 85%, wartość wskaźnika ojców korzystających z urlopu ojcowskiego wzrasta z 56% do 66%. Kraje, w których prawo do urlopu ojcowskiego nie jest uzależnione od statusu zatrudnienia mają wskaźniki wykorzystania urlopu z oczywistych względów znacznie wyższe (Wykres 3: Wskaźnik ojców wykorzystujących urlop ojcowski w latach 2013-2022. Dane z ZUS, opracowanie własne)
Urlopy rodzicielskie ojców – ogólne wskaźniki dla lat 2020-2022
Na sam koniec warto przyjrzeć się tylko liczbie ojców korzystających z urlopu rodzicielskiego, ale również kwotom zasiłków (Wykres 4: Informacje dotyczące mężczyzn pobierających zasiłki macierzyńskie
z tytułu urlopu rodzicielskiego w latach 2020-2022 – dane ogólne. Dane z ZUS, opracowanie własne)
Na koniec zaś wykorzystanie urlopu rodzicielskiego w poszczególnych województwach wraz informacją o ewentualnych wzrostach lub spadkach w stosunku do roku 2021. W jakim województwie są najbardziej zaangażowani ojcowie? Oczywiście najlepiej to odnieść do liczby urodzeń dzieci w danych województwach – takie jednak zestawienie obiecujemy Wam przedstawić na danych z 2023 roku. (Wykres 5: Informacje dotyczące mężczyzn pobierających zasiłki macierzyńskie
z tytułu urlopu rodzicielskiego w roku 2022 oraz różnice względem roku 2021 – wg województw. Dane z ZUS, opracowanie własne)
